“I don’t want to talk like a hick, but I want to speak Irish” – “Ní maith liom aithris a dhéanamh ar chaint na dtútachán, ach teastaíonn uaim Gaeilge a labhairt”

The term “cultural appropriation” has a relevant meaning, even in the context of learning Irish. A couple of months ago I found out about this. In a Facebook linguistic group, I made the acquaintance of a person who had had a bad experience with the Irish language movement, as those he know there stuck to what they perceived as their own “dialect” – i.e. a strongly English-influenced non-native jargon – and dismissed the native varieties saying that they didn’t want to “speak like a hick”.

Téarma ciallmhar é “leithghabháil chultúrtha”, fiú i gcoimhthéacs na Gaeilgeoireachta, mar a fuair mé amach cúpla mí ó shin. I ngrúpa teangeolaíochta ar Facebook casadh duine orm a raibh drochthaithí aige ar ghluaiseacht na Gaeilge. Iad siúd sa ghluaiseacht a raibh aithne aige orthu chloígh siad lena “gcanúint” féin – is é sin leathchaint neamhdhúchasach a ndeachaigh an Béarla i bhfeidhm uirthi ar gach dóigh – agus ní raibh meas an mhadra acu ar na leaganacha dúchasacha, nó is éard a dúirt siad ná nár theastaigh uathu “aithris a dhéanamh ar chaint na dtútachán”.

I must say that yer man was quite right to leave the language movement. The very definition for “cultural appropriation” is that you take somebody’s language, use your own faulty version of it and dismiss the language of the native speakers as “hick talk”. For me personally, “to speak like a hick” has always meant the greatest thing to aspire to if you are studying Irish. More precisely, I have always seen the native speakers’ own literature – from Séamus Ó Grianna to Máirtín Ó Cadhain – and their folklore as THE model for good Irish style.

Caithfidh mé a rá ná go raibh an ceart ar fad ag mo dhuine nuair a d’fhág sé slán ag an ngluaiseacht. Is é an “leithghabháil chultúrtha” den chineál is measa a rithfeadh liom ná teanga daoine eile a shealbhú le do leagan bacach di a labhairt agus tú ag caitheamh anuas ar urlabhairt na gcainteoirí dúchais toisc nach bhfuil inti ach “caint na dtútachán”. Mé féin, is é an rud a theastaigh uaim riamh ná mionaithris a dhéanamh ar “chaint na dtútachán”, agus is í an chéimíocht is airde is féidir a bhronnadh orm ná a rá go bhfuil mé in ann Gaeilge na dtútachán a labhairt. Is é sin, ba í litríocht na gcainteoirí dúchais – ó Shéamus Ó Grianna go Máirtín Ó Cadhain – chomh maith le béaloideas na gcainteoirí dúchais an múnla ab fhearr don dea-stíl sa Ghaeilge.

Rest assured that I write like a hick, even when I am writing about astronomy. The “hick” Irish is perfectly good for that, you only need some names for concepts to learn. Let us speak Irish like a hick, write Irish like a hick, be proud to do so, and be humbly thankful to the hick for keeping the language alive for us to learn!

Bígí cinnte go bhfuil mé ag iarraidh aithris a dhéanamh ar Ghaeilge na dtútachán, fiú nuair a bhíos mé ag scríobh faoin réalteolaíocht. Tá Gaeilge na dtútachán sách maith chuige sin – ní theastaíonn uait ach ainmneacha na gcoincheapanna a fhoghlaim. Bímis ag labhairt Gaeilge na dtútachán agus ag scríobh Gaeilge na dtútachán. Bíodh bród orainn as teanga na dtútachán, umhlaímis don tútachán agus bímis buíoch beannachtach gur choinnigh an tútachán an teanga beo, ionas gur fhéad muid í a fhoghlaim uaidh!

Teicneachabaireacht an “Réaltaistir” agus an Ghaeilge

(leagan leasaithe den tseanaiste a foilsíodh ar an Tuairisceoir sa bhliain 2013)

Ceann de na foinsí Béarlachais is mó i saol na Gaeilge í an tsiamsaíocht Mheiriceánach – sin rud chomh follasach agus is féidir. Ní gnách Gaeilge a chur ar na sraithscéalta teilifíse a bhfuil gnaoi an phobail orthu, ná fiú ar na leabhair mhór-ratha le scríbhneoirí éadroma. Ró-annamh a bhactar leis an teanga a chur ar leabhair nach raibh iontu ar dtús ach ficsean sainseánra (nó genre fiction mar a deir an Béarla) nó garrfhicsean (pulp fiction) agus a bhain amach clú an chlasaicigh idir an dá linn. (Tá mé féin tar éis leabhar amháin den chineál sin,  Foundation le hIsaac Asimov, a aistriú go Gaeilge. Thairis sin, tá Foundation and Empire leis an údar céanna agus A Princess of Mars le hEdgar Rice Burroughs á n-aistriú go Gaeilge agam i láthair na huaire.) Is beag an sólás do lucht na Gaeilge é, ach is féidir an fhadhb chéanna a aithint i saol na dteangacha eile – teangacha, fiú, a bhfuil stádas cobhsaí acu i saol cultúrtha agus poiblí a dtíortha.

San Fhionlainn, mar shampla, chloisfeá cliséanna na sraithscéalta Meiriceánacha go léir – sa bhunteanga – i gcoimhthéacs an chomhrá Fionlainnise. Tá an Béarla á fhoghlaim ón tríú rang bunscoile i leith. Thairis sin, ní gnách linn na sraithscéalta teilifíse a dhubáil: is fearr linn fotheidil ná athghuth. Mar sin, chuala muid criú an Enterprise, na Friends, agus laochra na sraithscéalta eile ag labhairt Béarla ar an teilí riamh, agus d’éirigh muid cleachtach ar a gcuid buafhocal. Ní hé sin an scéal atá fíor ina lán tíortha Eorpacha eile. Cé go bhfuil Gearmáinis an lae inniu torrach le focail Bhéarla, dealraíonn sé gurb as Gearmáinis a labhraíos Picard, Janeway, Worf agus Troi, gan tagairt a dhéanamh don chuid eile acu, ar theilifís na Gearmáine.

Luaigh mé an Enterprise, agus ceart go leor beidh an Star Trek go mór mór faoi chaibidil agam san aiste seo. Nó an Réaltaistear – sin é an leagan Gaeilge a múineadh dom thiar sna nóchaidí, nuair nach raibh mé ach díreach i ndiaidh ballraíocht a bhaint amach ar an bhfóram Gaeilge úd Gaelic-L.

Tá sé ina sheandeilín smolchaite ag lucht na Gaeilge ná nach bhfuil maith ar bith sna téarmaí eolaíochta a thagas as ceárta an Choiste Téarmaíochta. Cé nach bhfuil mé féin sásta le gach moladh dá n-eisíonn siad, caithfidh mé a rá go bhfuil mé tinn tuirseach de bhéal bhocht seo na nGaeilgeoirí i dtaobh na téarmaíochta oifigiúla ar na saoltaibh seo. Déarfainn go raibh téarmaí ar choincheapanna nua-aimseartha amscaí i ngach teanga ó thús. Nuair a chuaigh na cainteoirí ina dtaithí thréig an coimhthíos. Sin, nó chuir siad a gcasadh féin ar an bhfocal lena dhéanamh níos nádúrtha sa teanga.

Mar sin is é is bunrúta leis an bhfadhb áirithe seo – arís – ná nach n-úsáidtear an Ghaeilge ná na téarmaí eolaíocha Gaeilge go fairsing. Dá gcloisfeá téarmaí Gaeilge ar an teilifís an t-am ar fad, dá mbeifeá ag léamh leabhair fhaisnéise faoi bhrainsí éagsúla eolaíochta agus a gcúrsaí, agus dá mbeadh cultúr léitheoireachta an chineál sin leabhar forleathan i measc lucht na Gaeilge (ar ndóigh ba mhór an chabhair dá mbeadh na leabhair sin ann!), is dócha nach mbeadh na daoine chomh míshásta is atá siad leis na téarmaí, cé go mba iad na “drochthéarmaí” céanna a bheadh i gceist. Is é an locht is mó atá ar na téarmaí Gaeilge ná go bhfanann siad sna foclóirí in áit a bheith i gcúrsaíocht choitianta.

“Ní fiú cur inár n-aghaidh! Déanfar cuid den chnuasphobal díbh!” (“Resistance is futile! You will be assimilated”) Sin é an chaint a chloisfeá ó na “Borg“. Is iad na Borg cine na gcibearg in ollchruinne fhicseanúil an Réaltaistir – daoine agus iad iompaithe ina róbait. Níl pearsantacht ná indibhidiúlacht acu, agus is é an t-aon chuspóir atá acu ná na daoine go léir a “Bhorgú” nó a “chomhshamhlú” le comhphobal agus cnuasintinn na mBorg. San eipeasóid dhúbailte “The Best of Both Worlds” (“Rogha an Dá Shaol” – is iad sin saol na ndaoine daonna agus saol na mBorg) den tsraith “Star Trek: The Next Generation”, d’éirigh leis na Borg captaen an Enterprise, Jean-Luc Picard, a chimiú agus a “chomhshamhlú”, ionas go ndearnadh Borg de. “Locutus” an t-ainm a bhí air agus é ina chibearg – focal Laidine a chiallaíos “An Té a Labhair”. Sa deireadh, d’éirigh le criú an Enterprise Picard a tharrtháil agus gléasra na mBorg a bhaint de. Ba é Patrick Stewart a rinne páirt Jean-Luc Picard sa tsraith ST:TNG. (Foinse: Vicipéid an Bhéarla.)

Is minic a bhíos na téarmaí Béarla ar choincheapanna eolaíochta lán chomh hamscaí leis na téarmaí Gaeilge. Scéal eile é áfach go gcloiseann na Béarlóirí na téarmaí seo i gcoimhthéacs na teanga nádúrtha, agus nuair atá Béarla dúchasach timpeall ar an bhfocal deacair, is furasta duit do chuid féin a dhéanamh de. Bítear ag fáil lochta ar an “teicneachabaireacht” (technobabble) ar na sraithscéalta ficsin eolaíochta, cosúil leis an Réaltaistear, go minic, nó ag gáire fúithi, ach b’fhearr liom sibhse stad den scigiúlacht sin le bhur marana a dhéanamh ar an bhfíric seo leanas: is í an teicneachabaireacht a chuireas an chosmhuintir i dtaithí na bhfocal eolaíoch agus a dhéanas cuid nádúrtha den ghnáthchaint díobh. Is é an fhadhb ná nach mbíonn na focail nuachumtha nó na téarmaí eolaíochta le cloisteáil i sruth na cainte líofa ná le léamh i gcoimhthéacs na dea-Ghaeilge. A mhalairt ar fad.

Is minic a chloiseas muid iomrá ar an dá rud “Gaeilge uafásach scoile” agus “Gaeilge Gaeltachta”, ach ar an drochuair dealraíonn sé nár bhac aon duine riamh le comparáid chórasach a dhéanamh idir an stíl a chleachtas na scríbhneoirí dúchasacha agus an cineál Gaeilge a bhíos le léamh i scríbhinní na n-údar nár fhoghlaim Gaeilge ach ar scoil. Mar sin, níl treoirleabhair ná téacsleabhair againn a mhíneodh don ghnáthléitheoir, don ghnáthscríbhneoir agus don ghnáth-Ghaeilgeoir bhocht conas a d’fhéadfadh sé “an Ghaeilge uafásach scoile” a dhí-fhoghlaim. (An ar mo chrann-sa a thitfeas sé, meas tú?)

Is deacair a rá ar ndóigh céard is dea-Ghaeilge ann, an cineál Gaeilge a mba chóir dúinn aithris a dhéanamh air, an stíl neodrach. Ina lán teangacha tá stíl na teanga liteartha chomh cobhsaí, chomh seanbhunaithe, is nach bhfuil mórán easaontais ann faoin gcineál teanga ba chóir a fhoghlaim is a chleachtadh. Bíonn scríbhneoirí cruthaitheacha ann agus a gcuid turgnamh is trialach idir lámhaibh acu ach tríd is tríd tá a fhios agat céard is dea-stíl ann mar a thuigfeadh clasaicigh na teanga an coincheap sin. Maidir le dea-stíl na Gaeilge, arís, chinn mé, na blianta ó shin, mo thuiscint féin ar na cúrsaí seo a thógáil ar dhúshraith an bhéaloidis agus na scéalaíochta traidisiúnta.

B’fhéidir nach raibh traidisiún liteartha ag muintir na Gaeltachta fadó, ach ar a laghad bhí traidisiún scéalaíochta agus seanchais acu, agus cé gur gnách linn mar Ghaeilgeoirí bheith ag caí, ag cáiseamh agus ag caoineadh an tsaibhris a cailleadh nuair a d’imigh an teanga, is é lomlán na fírinne ná go bhfuil cuid mhór den tsaibhreas chéanna againn i gcónaí. San am a chaith mé féin i mo Ghaeilgeoir chuaigh a lán ábhar béaloidis i gcló faoi chlúdach leabhair, agus de réir is mar a rinne mé staidéar ar na cinn a cheannaigh mé i rith an ama seo tháinig ciall agam do Ghaeilge na Gaeltachta. Ní féidir liom a rá go mbeinn ar aon leibhéal leis na máistrí móra ach sílim go bhfuil mé in ann aithris éigin a dhéanamh ar a bhfuil léite agam agus na hamscaíochtaí is dual do scríbhneoirí na Galltachta a sheachaint.

Cé go bhfuil na nuathéarmaí riachtanach agus géar-riachtanach, is é an rud is tábhachtaí, an rud is géire a theastaíos, ná an Ghaeilge thraidisiúnta. Caithfidh an scríbhneoir maith bheith eolach ar an ábhar agus ar na téarmaí riachtanacha, ach san am chéanna caithfidh sé a bheith ábalta na saintéarmaí a sheachaint nuair nach bhfuil gá leo. Níl sna téarmaí sin ach uirlisí de chuid na ceirde go bunúsach. Mar is eol dúinn, is namhaid í an cheird gan í a fhoghlaim agus bíonn an uirlis is úsáidí dainséarach díobhálach i lámh an duine nach bhfuil an dóigh cheart aige uirthi.

Is iomaí cineál Béarlachais a chuireas isteach ar léitheoir na Gaeilge, ar ndóigh. Ceann acu an rómhuinín a bhíos ag scríbhneoirí maithe féin as na téarmaí nuachumtha i gcoimhthéacsanna neamhoiriúnacha, Bíonn an Béarla scríofa an-difriúil leis an teanga líofa labhartha, agus na focail teibí teicniúla ag ruaigeadh na gnáthchainte as, agus is rómhinic a fheicim daoine a bhfuil a gcuid Gaeilge go hiontach ar fad nuair a labhraíos siad ag cur seaicéad ceangail an Bhéarla fhoirmiúil orthu féin nuair a thosaíos siad ag scríobh – ag scríobh Gaeilge.

Teastaíonn uathu téarmaí casta “liteartha” a chur in áit na bhfocal nádúrtha, in aithris ar nós an Bhéarla. Ní féidir leo anáil a tharraingt ná a ligean amach mar is dual don duine – tosaíonn siad ag ionanálú agus ag easanálú, nó fiú ag cleachtadh ríospráide. Anois, admhaím go mbíonn focail cosúil leis an mbeirt seo ag teastáil agus sinn ag iarraidh cúrsaí eolaíochta a phlé – shílfínn nach ndéanfá in uireasa “ionanálú”, “easanálú” nó “ríospráid” i dtráchtas leigheaseolaíochta nó fiseolaíochta. Ach má bhímid ag plé na rudaí seo i gcomhthéacs na gnáthchainte, is é an rud is tábhachtaí ná na gnáthfhocail nó na gnáthleaganacha a fhoghlaim is a úsáid, is é sin, tarraingt na hanála agus ligean amach na hanála.

Is mór an trua ar ndóigh má bhaineann daoine úsáid as “ionanálú” agus “easanálú” toisc nach bhfuil na leaganacha dúchasacha ar eolas acu agus iad ag gabháil leor leis an gcéad fhocal (nó fiú leis an aon fhocal!) a dtagann siad air san fhoclóir. Má théann siad ar lorg “inhale” agus “exhale” – focail mhóra Laidineacha sa Bhéarla féin, gheobhaidh siad ansin “ionanálaigh” agus “easanálaigh”, téarmaí troma Gaeilge nach bhfuil inghlactha ach i dtéacs foirmiúil leigheaseolaíochta, má scríobhtar téacsanna den chineál sin sa teanga ar aon nós.

Má chuirimid Gaeilge i mbéal na mBorg ar an Réaltaistear, is é an chéad leagan a mholfas lucht na Gaeilge scoile dúinn ná “comhshamhlófar sibh” nó rud éigin cosúil leis sin, Cúpla mí ó shin bhí pictiúrchomhad á scaoileadh timpeall ar an bhFacebook le haistriúcháin droch-Ghaeilge ar roinnt frásaí ón Réaltaistear – más buan mo chuimhne ní raibh oiread is ceann amháin acu in aon neasacht do bheith ceart ná intuigthe mar Ghaeilge, ach is díol suntais é gur bhain an duine bocht ónar tháinig an iarracht thruamhéileach seo – gur bhain sé úsáid as “comhshamhlú” le “assimilate” an Bhéarla a aistriú. Léiriú maith scigphictiúrtha é seo ar an meon a bhíos ag a lán agus iad ag iarraidh “an Ghaeilge a chur in oiriúint don aonú haois fichead”: is cuma faoi cheart na comhréire, faoi dhul nádúrtha na bhfocal, is é an rud is tábhachtaí ná úsáid a bhaint as téarma nuachumtha.

Is é an chéad phrionsabal atá ag gach aon aistritheoir maith ná go bhfuil sé leis an gciall a aistriú seachas malairt focail a chur ar an mbuntéacs. Ar ndóigh más ag cur malairt teanga ar fhicsean eolaíochta ar nós an Réaltaistir atáimid, is cuid den atmaisféar iad na focail mhóra nach dtuigtear ach ar éigean. Le fírinne thig a rá nach mbíonn an cineál Béarla a labhraíos na Borg ar an Réaltaistear rónádúrtha, toisc go bhfuiltear ag tabhairt le fios gur cnuaschine, cnuasphobal agus cnuasintinn iad nach dtugann aitheantas d’indibhidiúlacht ar aon nós. Is féidir a rá go bhfuilimid i gcall Gaeilge chomh mínádúrtha céanna leis an smaoineamh seo a chur in iúl.

Mar sin féin, dá mbeinnse le Gaeilge a chur ar scannáin nó ar scéalta a bhaineas le coincheap an Réaltaistir, is dócha go mbeinn ag iarraidh téarmaí speisialta a sheachaint a fhad agus ab fhéidir.  Ar ndóigh, ní féidir déanamh in uireasa rudaí ar nós “féasar” (phaser), ach níl ina leithéidí ach ainmneacha ar rudaí nach bhfuil ann ar aon nós ach taobh istigh d’ollchruinne fhicseanúil an Réaltaistir féin – ainmneacha is féidir a dhealramh le hainmneacha dílse. Cuid de na téarmaí meafaracha is féidir iad a aistriú focal ar fhocal (wormhole mar shampla – ní thuigim cén fáth nach bhféadfainn “poll péiste” a thabhairt air as Gaeilge). Maidir leis na Borg, is dóigh liom gur fearr coincheap an assimilation a aistriú go Gaeilge gan dul i muinín leis an bhfocal “comhshamhlú”: Déanfar cuid den chnuasphobal díbh! Ní fiú cur inár n-aghaidh!

An focal resistance, dála an scéil. Cé gur chaith na Gaeil seacht n-aois laochais (seven heroic centuries,mar a dúirt Yeats) ag cur troda ar na Gaill, níor ceapadh focal ar leith le resistance a aistriú sa chiall mhíleata – ba leor do na Gaeil troid nó cath. Is é an focal a chuireas ligeadóirí agus casadóirí na téarmaíochta ar fáil dúinn inniu ná “frithbheartaíocht”, agus cé go bhfuil sé cineál trom, níl locht ar bith agamsa air. Scéal eile áfach go bhfaca mé an téarma “friotaíocht” go rómhinic sa chiall seo ag daoine ar mó a ngrá don Ghaeile ná a n-eolas uirthi. Is éard atá i gceist leis an bhfriotaíocht ná resistance na leictreoireachta. Dá mbeadh an teanga go maith ag an té a chrothnaigh uaidh an focal Gaeilge ar resistance, thuigfeadh sé go mb’fhearr an téarma a sheachaint agus an coincheap a chur in iúl le gnáthfhocal éigin (troid, cath, spairn lann…) mura bhfuil tú cinnte faoi aistriúchán ceart an téarma Béarla

A Bibliography of Folklore and Native Literature in Irish (work in progress)

A Mhuintir Dhú Chaocháin, Labhraígí Feasta! Séamas Ó Cathaín agus Caitlín Uí Sheighin a chuir in eagar. Cló Chonamara/Oidhreacht Iorrais, Indreabhán 1987

Béarrach Mná ag Caint. Seanchas Mháiréad Ní Mhionacháin. Tadhg Ó Murchú a bhailigh, Máirtín Verling a chuir in eagar agus a chóirigh. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1999

Becker, Heinrich: I mBéal na Farraige. Scéalta agus Seanchas faoi Chúrsaí Feamainne ó Bhéal na nDaoine. Ollscoil Wuppertal (Bergische Universität) / Ollscoil na hÉireann, Gaillimh / Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1997

de Bhaldraithe, Tomás (eagarthóir): Cín Lae Amhlaoibh. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 1976

de Bhaldraithe, Tomás (eagarthóir): Seanchas Thomáis Laighléis. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 1981

Breathnach, Pádraic: Ar na Tamhnacha. Clódhanna Teoranta, Baile Átha Cliath 1987

Breathnach, Pádraic: As na Cúlacha. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1998

Breatnach, Pádraic: Bean Aonair & Scéalta Eile. Clódhanna Teo., Baile Átha Cliath 1984

Breatnach, Pádraic: I measc na nGearrcach is na gCearca Fraoigh. An Sagart, an Daingean 2010

Breatnach, Nioclás: Ar Bóthar Dom. Coláiste na Rinne, Rinn Ó gCuanach 1998

de Cervantes Saavedra, Miguel (An tAthair Peadar Ó Laoghaire a d’aistrigh agus a ghiorraigh): Don Cíochótae. Cló Thalbóid, Baile Átha Cliath 2001

Gorta Broc. Scéalta agus Seanchas ó Bhéarra. Bailithe ó Phádraig Ó Murchú. Máirtín Verling a chóirigh agus a chuir in eagar. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1996

Gunn, Marion (eagarthóir): Céad Fáilte go Cléire. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 1990

Hodgins, Tom (editor): Dea-Chaint John Ghráinne agus a Chairde. Expressing Emotions in Irish – Friotal na Gaeltachta. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2013

Idir Mná – Scríbhneoirí Ban Ros Muc. Pléaráca Chonamara, Ros Muc 1995

Leabhar Mhaidhc Dháith – Scéalta agus Seanchas ón Rinn. Máirtín Verling a chóirigh agus a chuir in eagar, Seosamh Dálaigh, Nioclás Breatnach, Úna Parks agus daoine eile a bhailigh. An Sagart, an Daingean 2007

Le Gradam is le Spraoi. Séamas Ó Catháin agus Caitlín Uí Sheighin a chuir in eagar. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1996

Leoithne Aniar. Cló Dhuibhne, Baile an Fhirtéaraigh 1982

Mac an Iomaire, Séamas: Cladaí Chonamara. An Gúm, Baile Átha Cliath 1985

Mac an tSíthigh, Domhnall: An Baile i bhFad Siar. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2000

Mac Cionnaith, Maeleachlainn: Seanchas Rann na Feirste – Is fann guth an éin a labhras leis féin. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2005

Mac Cumhaill, Fionn: Gura Slán le m’Óige. Oifig an tSoláthair, Baile Átha Cliath 1974

Mac Gabhann, Micí: Rotha Mór an tSaoil, Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1997

Mac Grianna, Seán Bán: ‘Bhí an choirm á caitheamh i gCúirt Teamhrach…’ Seán Bán Mac Grianna: Scéalta agus amhráin. In eagar ag Seán Mac Corraidh. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2010

Mac Grianna, Seosamh: An Druma Mór. An Gúm, Baile Átha Cliath 1991

Mac Grianna, Seosamh: Mo Bhealach Féin. An Gúm, Baile Átha Cliath 1997

Maclennan, Gordon W.: Seanchas Annie Bhán – the Lore of Annie Bhán. Edited and translated by Alan Harrison & Máiri Elena Crook. The Seanchas Annie Bhán Publication Committee 1997

Mac Meanman, Seán Bán: An Chéad Mhám. Eagarthóir: Séamus Ó Cnáimhsí. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1990

Mac Meanman, Seán Bán: An Dara Mám. Eagarthóir: Séamus Ó Cnáimhsí. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1991

Mac Meanman, Séan Bán: An Tríú Mám. Eagarthóir: Séamus Ó Cnáimhsí. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1992

Mac Meanman, Seán Bán: Cnuasach Céad Conlach. Eagarthóir: Séamus Ó Cnáimhsí. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1989

Mac Ruairí, Mícheál: Ridire an Gháire Dhuibh agus Scéalta Eile.

Mag Ruaidhrí, Mícheál: Le Linn m’Óige. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2001

Mag Uidhir, Séamus: Fánaíocht i gContae Mhaigh Eo. An Gúm, Baile Átha Cliath 1994

Merriman, Brian (eag. Liam P. Ó Murchú): Cúirt an Mheon-Oíche. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 1982

de Mórdha, Dáithí: Scéal Shéamais Bhig. Saol, Seanchas, Scéalta agus Teanga Shéamais Bhig Uí Lúing. An Sagart, an Daingean 2013

Mioscais na gCumar. Béaloideas agus Seanchas ó Bhéarra. Máirtín Verling a chóirigh agus a chuir in eagar. An Sagart, an Daingean 2010

Nic Aodháin, Medhbh Fionnuala: Báitheadh iadsan agus tháinig mise. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1993

Ní Ghuithín, Máire: Bean an Oileáin. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1986

Ní Mhainnín, Cáit: Cuimhní Cinn Cháit Ní Mhainnín. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2000

Ní Mhaoileoin (Bean Uí Shé), Caitlín: Coitianta ar mo Pheann. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2011

Ó Baoighill, Pádraig: An Coileach Troda agus Scéalta Eile. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1993

Ó Baoighill, Pádraig: Ceann Tìre/Earraghàidheal – Ár gComharsanaigh Ghaelacha. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2003

Ó Baoighill, Pádraig (eag.): Faoi Scáth na Mucaise. Béaloideas Ghaeltachtaí Imeallacha Thír Chonaill. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2005

Ó Baoighill, Pádraig: File Náisiúnta na hAlban Rabbie Burns – An Nasc le hÉirinn. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2015

Ó Baoighill, Pádraig: Gaeltacht Thír Chonaill – Ó Ghleann go Fánaid. Coiscéim, Binn Éadair 2000

Ó Baoighill, Pádraig: Gasúr Beag Bhaile na gCreach, Coisceim, Baile Átha Cliath 2004

Ó Baoighill, Pádraig: Nally as Maigh Eo. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1998

Ó Baoighill, Pádraig (eag.): Ó Cadhain i dTír Chonaill – Béaloideas na Gaeltachta. Coiscéim/Gael-Linn 2007

Ó Baoighill, Pádraig: Padaí Láidir Mac Culadh agus Gaeltacht Thír Eoghain. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2009

Ó Baoighill, Pádraig: Scéalaí Mór Mhín an Líneacháin – Séamas Mac Amhlaoibh. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2010

Ó Baoighill, Pádraig: Srathóg Feamnaí agus Scéalta Eile. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2001

Ó Baoill, Aindrias: Cnuasach na Finne. Eagarthóir: Anraí Mac Giolla Chomhaill. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1993

Ó Baoill, Dónall P. (editor): Amach as Ucht na Sliabh – Imleabhar a hAon. Cumann Staire agus Seanchais Ghaoth Dobhair & Comharchumann Forbartha Ghaoth Dobhair, Gaoth Dobhair 1992

Ó Baoill, Dónall P. (editor): Amach as Ucht na Sliabh – Imleabhar a Dó. Cumann Staire agus Seanchais Ghaoth Dobhair & Comharchumann Forbartha Ghaoth Dobhair, Gaoth Dobhair 1996

Ó Cadhain, Máirtín: An Braon Broghach. An Gúm, Baile Átha Cliath 1991

Ó Cadhain, Máirtín: An Ghaeilge Bheo – Destined to Pass. [partly in English!] Coiscéim, Baile Átha Cliath 2002

Ó Cadhain, Máirtín: An tSraith dhá Tógáil. Sáirséal agus Dill, Baile Átha Cliath 1981

Ó Cadhain, Máirtín: An tSraith ar Lár. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 1986

Ó Cadhain, Máirtín: Athnuachan. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1995

Ó Cadhain, Máirtín: Barbed Wire. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2002

Ó Cadhain, Máirtín: Caiscín. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1998

Ó Cadhain, Máirtín: Caithfear Éisteacht! Comhar, Baile Átha Cliath 1999

Ó Cadhain, Máirtín: Cois Caoláire. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 2004

Ó Cadhain, Máirtín: Idir Shúgradh agus Dáiríre. Oifig an tSoláthair, Baile Átha Cliath 1975

Ó Cadhain, Máirtín: Tone Inné agus Inniu. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1999

Ó Caoimh, Séamas: An Sléibhteánach. In eagar ag Éamon Ó Conchúir, cóirithe don chló ag Pádraig Ó Fiannachta. An Sagart, Maigh Nuad 1989

Ó Catháin, Máirtín: Conamara agus Boston – Tríocha Bliain Anonn is Anall. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2012

Ó Catháin, Muiris: Ar Muir is ar Tír. Caibidlí do Bheatha Mhuiris Uí Chatháin a d’eachtraigh sé do Risteard Breatnach. An Sagart, an Daingean 2010

Ó Ceallaigh, Colm: Brídín. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1995

Ó Ceallaigh, Colm: Clann na Feannóige. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2004

Ó Ceallaigh, Colm: Cnuasacht Airneáin. Coiscéim, Baile Átha Cliath/Béal Feirste 2006

Ó Ceallaigh, Colm: Éiric Fola. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1999

Ó Ceallaigh, Colm: Meilt Mhuilte Dé. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2002

Ó Ceannabháin, Peadar (a chuir in eagar): Éamon a Búrc – scéalta. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 2000

Ó Cearbhaill, Pádraig: Ba Bheannacht a Bheith Óg. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1990

Ó Cearnaigh, Seán [“Seán Sheáin Uí Chearnaigh”]: An tOileán a Tréigeadh. Sáirséal agus Dill, Baile Átha Cliath 1974

Ó Cearra, Séamus [“Jimmí Chearra”]: Seanchas Jimmí Chearra Chois Farraige. Eagarthóir: Pádraig Ó Cearra. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2010

Ó Céileachair, Dónall Bán: Scéal mo Bheatha. Coiste Litríochta Mhúscraí, Baile Mhic Íre 2008

Ó Cinnéide, Tomás: Ar Seachrán. An Sagart, Maigh Nuad 1996

Ó Cnáimhsí, Pádraig: Idir an Dá Ghaoth. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 1997

Ó Coigligh, Ciarán (eag.): Raiftearaí – Amhrán agus Dánta. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 2000

Ó Concheanainn, Peadar: Inis Meáin. Bill Doyle a mhaisigh, Pádraig Ó Siadhail a chóirigh an t-eagrán seo. An Gúm, Baile Átha Cliath 1993

Ó Conghaile, Mícheál: An Fear a Phléasc. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1997

Ó Conghaile, Mícheál: An Fear nach nDéanann Gáire. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2003

Ó Conghaile, Mícheál: Seachrán Jeaic Sheáin Johnny. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2002

Ó Conghaile, Peait Phádraig Tom: A Scéal Féin. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1997

Ó Conghaile, Seán: Cois Fharraige le mo Linnse. Clódhanna Teoranta, Baile Átha Cliath 1984

Ó Corbáin, Seán: Daoine Dathúla an Iarthair. Cló Chaisil, Baile Átha Cliath 2005

Ó Criomhthain, Seán: Lá dár Saol. An Gúm, Baile Átha Cliath 1991

Ó Criomhthain, Seán & Tomás Ó Criomhthain: Cleití Gé ón mBlascaod Mór. An Sagart, an Daingean 1997

Ó Criomhthain, Tomás: Bloghanna ón mBlascaod. Eagarthóir: Breandán Ó Conaire. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1997

Ó Criomhthain, Tomás: Allagar na hInise. An Gúm, Baile Átha Cliath 1997

Ó Cuinn, Cosslett (a bhailigh), Aodh Ó Canainn & Seosamh Watson (a chóirigh): Scian a caitheadh le toinn – Scéalta agus amhráin as Inis Eoghain agus cuimhne ar Ghaeltacht Iorrais. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1990

Ó Curraoin, Seán: Iascairín Chloch na Córa. Scéalta agus Seanchas ó Bhearna agus na Forbacha. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2000

Ó Direáin, Máirtín: Feamainn Bhealtaine, An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 1969

Ó Domhnaill, Conall: Mairfidh na Filí má Mhaireann ár gCuimhne. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1999

Ó Domhnaill, Mícheál: Ó Bhun an Bhogaigh go Barr na gCróibh. Eag. Mícheál Mac Giolla Easbuic. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2010

Ó Dónaill, Niall: Na Glúnta Rosannacha. Oifig an tSoláthair, Baile Átha Cliath 1974

Ó Dónaill, Niall: Seanchas na Féinne. An Gúm, Baile Átha Cliath 1998

O’Donnell, Peadar: Eadarbhaile (Adrigoole). (Seosamh Mac Grianna a chuir i nGaeilge.) An Gúm, Baile Átha Cliath 1998

Ó Duibheannaigh, John Ghráinne: An áit a n-ólann an t-uan an bainne. Eagarthóir: Seán Mac Labhraí. Cló na Seaneaglaise, Béal Feirste 2008

Ó Duinnshléibhe, Tomás: Taidhgín. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1995

Ó Fiannúsa: Ghaibh a Leithéid an tSlí Tráth. Cló Chois Móire, Port Láirge 2008

Ó Finneadha, Cóil Learaí: Tórramh an Bhardail agus Scéalta Eile. An Gúm, Baile Átha Cliath 1995

Ó Gallchóir, Pádraig: Na Déithe Bréige. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2007

Ó Gallchóir, Seán: Trasna an Ghaoith. Scríbhinní Johnny Sheáin curtha in eagar ag Noel Ó Gallchóir. Clódóirí Lurgan, Indreabhán 2011

“Peigí Rose” [= Ó Gallchóir, Seán]: An Chéad Chnuasach 1972-’79. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1998

Ó Gallchóir, Tomás: Séimí agus Scéalta Eile. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1996

Ó Gaora, Colm: Mise. An Gúm, Baile Átha Cliath 2008

O’Grady, Standish (Niall Johnny Shéamaisín Ó Dónaill a d’aistrigh go Gaeilge): Eadar Muir is Tír. An Gúm, Baile Átha Cliath 1997

Ó Grianna, Séamus: Castar na Daoine ar a Chéile. Scríbhinní Mháire 1 Coiscéim, Baile Átha Cliath 2002

Ó Grianna, Séamus: Cora Cinniúna – Imleabhar 1. An Chéad Imleabhar de Ghearrscéalta ‘Mháire’. Niall Ó Dónaill a roghnaigh is a chuir in eagar. An Gúm, Baile Átha Cliath 1993

Ó Grianna, Séamus: Cora Cinniúna – Imleabhar 2. An Dara hImleabhar de Ghearrscéalta ‘Mháire’. Niall Ó Dónaill a roghnaigh is a chuir in eagar. An Gúm, Baile Átha Cliath 1993

‘Máire’ [= Ó Grianna, Séamus]: Mo Dhá Róisín. Eag. Nollaig Mac Congáil. Coiscéim [gan dáta]

Ó Grianna, Séamus: Na Blianta Corracha. Eagarthóir: Nollaig Mac Congáil. Scríbhinní Mháire 2. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2003

Ó Grianna, Séamus: Nuair a bhí mé óg. Cló Mercier, Corcaigh/Baile Átha Cliath 1986

Ó Grianna, Séamus: Tairngreacht Mhiseoige. An Gúm, Baile Átha Cliath 1995

Ó Héalaí, Pádraig & Lochlann Ó Tuairisg (eagarthóirí): Tobar an Dúchais. An Sagart, an Daingean 2007

Ó hEithir, Breandán: Lig Sinn i gCathú. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 1982

Ó hEithir, Breandán: Sionnach ar mo Dhuán. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 1988

Ó hEoghusa, Tomás: Solas san Fhuinneog. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2001

Ó hOdhráin, Mícheál: Cine Cróga. Foilseacháin Náisiúnta Teoranta, Baile Átha Cliath 1964

Ó hOdhráin, Mícheál: Sléibhte Mhaigh Eo. Cnuasach Gearrscéalta. Foilseacháin Náisiúnta Teoranta, Baile Átha Cliath 1964

Ó Laighin, Donnchadh C.: An Bealach go Dún Ulún. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2004

Ó Laoghaire, Peadar: An Cleasaí. Longmans, Brún agus Ó Nualláin Tta, no year given

Ó Laoghaire, Peadar: Eisirt. Longmans, Brún agus Ó Nualláin Tta, no year given

Ó Laoghaire, Peadar: Mo Scéal Féin. Cló Thalbóid, Baile Átha Cliath 1999

Ua Laoghaire [= Ó Laoghaire], Peadar: Séadna. Liam Mac Mathúna a chuir in eagar, Brian Ó Cuív a scríobh an brollach. Carbad, Baile Átha Cliath 1995

Ó Máille, Tomás: An Béal Beo. Ruairí Ó hUiginn a chóirigh an t-eagrán nua seo. An Gúm, Baile Átha Cliath 2002

Ó Máille, an tOllamh Tomás: An tIomaire Rua. Cogadh na Saoirse i dTuaisceart Chonamara. An Gúm, Baile Átha Cliath 2007

Ó Maolchathaigh, Séamus: An Gleann agus a Raibh ann. An Clóchomhar Tta, Baile Átha Cliath 1974

Ó Muimhneacháin, Aindrias (a chuir in eagar): Seanchas an Táilliúra. Seán Ó Cróinín a bhailigh. Cló Mercier, Baile Átha Cliath agus Corcaigh 1978

Ó Munghaile, Tomás: Ó Bharr Thrámh go Baile Ghib. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2008

Ó Neachtain, Joe Steve: Lámh Láidir. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2001

Ó Neachtain, Joe Steve: Scread Mhaidne, Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2003

Ó Rabhartaigh, Tadhg: Mian na Marbh. Gaeil Uladh, no year given.

Ó Ráighne, Mícheál: Bóithrín na hAille Báine. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 1993

Ó Ruadháin, Seán: Pádhraic Mháire Bhán. An Gúm, Baile Átha Cliath 1994

Ó Scanláin, Muiris Mossie: An Mám Ó Dheas. In eagar ag Pádraig Ó Fiannachta. An Sagart, an Daingean 2009

Ó Sé, Maidhc Dainín: A Thig Ná Tit orm. C.J.Fallon, Baile Átha Cliath 1995

Ó Sé, Maidhc Dainín: Dochtúir na bPiast. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2000

Ó Sé, Maidhc Dainín: Greenhorn. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1997

Ó Sé, Maidhc Dainín: Idir Dhá Lios. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2005

Ó Sé, Maidhc Dainín: Lilí Frainc. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2001

Ó Sé, Maidhc Dainín: Mair, a Chapaill. Coiscéim, Binn Éadair, Baile Átha Cliath 1999

Ó Sé, Maidhc Dainín: Mura mBuafam – Suathfam. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2003

Ó Sé, Maidhc Dainín: Nuadha agus Breoghan ar Neamh. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2006

Ó Sé, Maidhc Dainín: Punt Isló. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2013

Ó Sé, Maidhc Dainín: Tae le Tae. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1990

Ó Searcaigh, Cathal: Seal i Neipeal. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2004

Ó Searcaigh, Séamus: Beatha Cholm Cille. An Gúm, Baile Átha Cliath 1997

Ó Searcaigh, Séamus: Laochas. An Gúm, Baile Átha Cliath 1996

Ó Síocháin, Conchúr: Seanchas Chléire. Oifig an tSoláthair, Baile Átha Cliath 1977

Ó Súilleabháin, Muiris: Fiche Bliain ag Fás. An Sagart, an Daingean 1998

Ó Súilleabháin, Muiris: Ó Oileán go Cuilleán, ó pheann Mhuiris Uí Shúilleabháin. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2000

Ó Súilleabháin, Páid: Ag Coimeád na Síochána. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1995

Ó Tuathail, Éamonn (eagarthóir) & Watson, Seosamh (aistritheoir): Sgéalta Mhuintir Luinigh – Munterloney Folktales. Comhairle Bhéaloideas Éireann, Baile Átha Cliath 2015

Pedersen, Holger & Munch-Pedersen, Ole (editors): Scéalta Mháirtín Neile. Comhairle Bhéaloideas Éireann, Baile Átha Cliath 1994

Póirtéir, Cathal (editor): Glórtha ón Ghorta. Béaloideas na Gaeilge agus an Gorta Mór. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1996

Reidy, Frank: Ó Chósta go Cósta. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2009

Reidy, Frank: Seal san Aetóip – Sa Tóir ar Áirc an Chonartha. Cló Iar-Chonnacht, Indreabhán 2013

Sayers, Peig: Machnamh Seanmhná. An Gúm, Baile Átha Cliath 1992

Scéalta agus Seanchas Phádraig Uí Ghrifín, in eagar ag Áine Máire Ní Fhaoláin. An Sagart, an Daingean 1995

Stenson, Nancy (editor): An Haicléara Mánas – a nineteenth-century text from Clifden, Co. Galway. School of Celtic Studies, Dublin Institute of Advanced Studies, Dublin 2003

Tyers, Pádraig: Abair Leat Joe Daly. Seosamh Ó Dálaigh ag caint le Pádraig Tyers. An Sagart, an Daingean 1999

Tyers, Pádraig: An tAthair Tadhg. An Sagart, an Daingean 2000

Tyers, Pádraig: Malairt Beatha. Inné Teoranta, Dún Chaoin 1992

Tyers, Pádraig: Scéal trí Scéal. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2009

Tyers, Pádraig: Sliabh gCua m’Óige. An Sagart, an Daingean 2003

Ua Ciarmhaic, Mícheál: Guth ón Sceilg. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2000

Ua Ciarmhaic, Mícheál: Iníon Keevack. An Gúm, Baile Átha Cliath 1996

Ua Ciarmhaic, Mícheál: Ríocht na dTonn. Coiscéim, Baile Átha Cliath 1989

Ua Cnáimhsí, Pádraig: Idir an Dá Ghaoth. Scéal Mhuintir na Rosann. Sáirséal Ó Marcaigh, Baile Átha Cliath 1997

Ua Maoileoin, Pádraig: Bríde Bhán. Sáirséal agus Dill, Baile Átha Cliath 1972

Ua Maoileoin, Pádraig: De Réir Uimhreacha. Muintir an Dúna, Baile Átha Cliath 1969

Ua Maoileoin, Pádraig: Na hAird ó Thuaidh, Sáirséal agus Dill, Baile Átha Cliath 1960

Some comments upon the Irish military oath

The Irish military oath for officers of the permanent defence force has the following wording:

Mionnaímse/Dearbhaímse [name], go solamanta go mbead dílis d’Éirinn agus tairiseach don Bhunreacht agus, faid a bhead im oifigeach de na Buan-Óglaigh, go gcomhlíonfad gach ordú dleathach a bhéarfas m’oifigigh uachtaracha dhom agus nach gceanglód le haon eagraíocht nó cumann polaitíochta ná le haon chumann rúnda ar bith ná nach mbead im chomhalta den chéanna ná nach dtaobhód leis an gcéanna.

In English, the same oath is as follows:

I [name] do solemnly swear/declare that I will be faithful to Ireland and
loyal to the Constitution and that while I am an officer of the Permanent Defence
Force I will obey all lawful orders issued to me by my superior officers and will not
join or be a member of or subscribe to any political organisation or society or any
secret society whatsoever.

(Source: Defence Act 1954, section 43, sixth schedule.)

The Irish text is not bad as it is, but personally I take issue with certain aspects of it:

• The form solamanta. “Solemn” is in today’s Irish sollúnta, and I think I have only met solamanta in this particular text (although I guess it is also mentioned as an alternative form in Ó Dónaill’s dictionary).
• The use of such forms as bead “I will be”, ceanglód “I will join”, comhlíonfad “I will keep/obey/observe”, taobhód “I will side (with)”. Personally, I would prefer beidh mé, ceanglóidh mé, comhlíonfaidh mé, taobhóidh mé. The synthetic form of the first person singular future tense feels a little too Munster these days.
• The word tairiseach. I have only met it as a noun, in the sense of a mathematical or physical constant. Well, of course it does exist as an adjective, and you find it in dictionaries, but you practically never see it in either native folklore or native literature. The Irish text is obviously a translation from the English one, and as the English text uses two different words – “faithful” and “loyal” – the translator felt compelled to do so, too. However, I’d prefer to just say dílis d’Éirinn agus don bhunreacht. Another possibility would be to use urramach or a related word for variation: go mbeidh mé dílis d’Éireann agus go dtabharfaidh mé urraim don Bhunreacht.
• The use of céanna as a standalone pronoun. Usually we find this only in the idiomatic expression mar an gcéanna. It is not wrong to use an céanna as a standalone pronoun (this usage is mentioned in Ó Dónaill), but it is far more typical and natural to use it in an adjective attribute position (an rud ćeanna and so on). Instead of leis an gcéanna, den chéanna I would prefer lena leithéid, dá leithéid.
• Bhéarfas is a form of tabhair!/tabhairt, and in the present standard language it would be thabharfaidh (because standard Irish does not acknowledge either the direct relative form of the verb or the b(h)éar- stem of the verb tabhair). Personally, I’d prefer to keep the direct relative -s, though – thabharfas. I don’t think bhéarfas is wrong, but combining the -s relative form (in my opinion, especially typical of Ulster and Connacht) with such synthetic forms as ceanglód, bead and so on in the same text feels stylistically awkward, noting that those synthetic forms are mainly Munster Irish.
• The use of ceangail!/ceangal le… for joining a society sounds kind of funny to me, too. I’d say simply dul i…, which is the usual way to refer to joining a society. Thus: nach rachaidh mé in aon eagraíocht ná in aon chumann polaitíochta ná in aon chumann rúnda ar bith… Note though that I find cumann polaitíochta much better than cumann polaitiúil. Nowadays they would sure translate “a political society” as cumann polaitiúil, which at least originally used to be more literary and less straightforward style than cumann polaitíochta. The Irish way is to use a genitive attribute – dochtúir mná is better Irish for “a female doctor” than dochtúir baineann, and cumann polaitíochta is better Irish than cumann polaitiúil. (In fact, I’d say there is a subtle difference between cumann polaitíochta and cumann polaitiúil. The first one is a political organization which is explicitly meant to be political and has political aims. The other one is an organization that has other than political aims – theoretically – but that has been politicized. For instance, think of a situation where there are two Irish-language organization, one of which is only an Irish-language one, while the other one has been hijacked by a political party. Then the first one would be spoken of as an cumann neamhpholaitiúil, the one as an cumann polaitiúil.)
• Comhalta rather than ball for the member of a society or organization is quite correct, you don’t see it too often these days.

 

In my own variety of Irish, I would suggest:

Mise, Seán Ó Rudaí/Síle Ní Rudaí, mionnaím/dearbhaím go sollúnta go mbeidh mé dílis d’Éirinn agus go dtabharfaidh mé urraim don Bhunreacht; agus, fad is a bheas mé i m’oifigeach de chuid na mBuan-Óglach, go gcomhlíonfaidh mé gach ordú dleathach a thabharfas mo chuid oifigeach uachtarach dom, agus, nach rachaidh mé in aon eagraíocht nó cumann polaitíochta ná in aon rúnchumann, nach mbeidh mé i mo chomhalta d’eagraíocht ar bith den chineál sin, agus nach dtabharfaidh mé tacaíocht dá leithéid.

One thing more: joining an organization as a member is in Irish dul i…, but taking its stance is dul le… Chuaigh sé i bPáirtí na Polaitíochta means that he joined the Political Party, but chuaigh sé le Páirtí na Polaitíochta means that he only shared its stance. (I use here Páirtí na Polaitíochta or the Political Party for a generic political party.) If I could work out a way to do it elegantly, I’d attempt to use these constructions in my translation. However, ní rachaidh mé i ná le haon eagraíocht… does not sound elegant, and ní rachaidh mé in aon eagraíocht…ná ní rachaidh mé lena leithéid is not good style either. I’ll work on this yet.

However, while my suggestion is more intelligible and colloquial than the official one, I don’t say it couldn’t be further improved. And, while the official one could be streamlined, there is also the argument that if a ceremonial text is not blatantly wrong, it should not be altered, because the old-fashioned style is part of a tradition. The military oath might be stylistically peculiar, but if you are an Irish army officer with fluent and good Irish and still insist on the official text for such reasons, then you are probably right and I am wrong. I am not a military man myself, and I don’t want to come across as somebody who’d teach his dad how to make babies.

 

 

Natural placement of explanatory relative sentence

The expression “explanatory relative sentence” means here such relative sentences as “the man who spoke to you“, i.e. the man who is defined by the fact that he spoke to you, what we know about him (to start with) is the fact that he spoke to you.

Let’s say, for instance, “The man who spoke to you wrote this novel”. In Irish, this translates into Scríobh an fear a labhair leat an t-úrscéal seo. That’s fine, but the explanatory relative clause is here inside the main clause: Scríobh an fear [a labhair leat] an t-úrscéal seo. In this example it is easy enough to tell the relative clause from the main clause, but in long and complicated sentences it might become more difficult.

Instead, it is advisable to write:

An fear a labhair leat, scríobh sé an t-úrscéal seo “The man who spoke to you, he wrote this novel”

More examples:

An bhean atá ag canadh amhráin, is léise an gluaisteán úd thall “The automobile over there belongs to the lady who is singing” (“The woman who is singing, the automobile over there belongs to her”)

An chuid ba mhó de na scríbhneoirí Sóivéadacha a chuaigh ag scríobh úrscéalta i ndiaidh an chogaidh, bhí siad ina n-iriseoirí cathéadain lena linn “Most of the Soviet writers who went to write war novels after the war were front journalists during it.”

An fear a chéadcheap Teoiric na Coibhneasachta, is é sin Albert Einstein, chaith sé tréimhse ag obair in Oifig na bPaitinní san Eilvéis. “The man who invented the theory of relativity, that is, Albert Einstein, – he spent some time working in the Swiss Patent Office.”

 

 

Main Difficulties

I don’t suggest it is easy to learn good Irish. Not being a native speaker of English, my idea of what is difficult in Irish is obviously different from that of most learners, but speaking of purely practical difficulties, I’d like to note the following:

• The dialectal differences, of course. People often exaggerate them, especially those people who try to find any convenient excuse not to learn Irish. However, they are there, and they complicate the acquisition of Irish. There is a recognized linguistic, or sociolinguistic, phenomenon called schizoglossia. In a schizoglossic situation, you don’t know which kind of language you should see as exemplary and normative, and you have this feeling that whatever you say, it will be wrong according to some norm. This phenomenon especially concerns diaspora minorities, for whom the language they habitually speak will be full of borrowings from the local language, but who at the same time often find the linguistic changes in the old country vulgar and distasteful. Analogies with Irish should be obvious; in a way, the Irish-speakers are a diaspora in their own country.
• The abundance of bad examples. Publicly displayed Irish in Ireland is often plain wrong, and when it is not grammatically incorrect, it is too obviously translated from English. For instance, the dead word rochtain is far too often used as a catch-all for all the meanings of the English word access. However, it should be limited to where a special term is called for (accessing a computer network, for instance), instead of calling every door an “access” to the building. Of course, the ultimate problem here is the stupid way how English nowadays tries to express the most everyday things with Latinate abstractions, and then people translating into Irish but without much idea of how Irish really works think that they need a special Irish word for every hard word in English, instead of translating the highfalutin’ English into plain and intelligible Irish.
• Bad teaching materials. It is very good that people use Learning Irish, because it is vintage Gaeltacht Irish. But as my little spies have told me, it does occur that reading materials for schools often intentionally depart from acceptable Irish, using instead their own pidgin. An example of this is a (printed and officially distributed) book which consequently used past tense instead of habitual past tense. This is so wrong that it should be punishable with death. If children haven’t been taught the habitual past yet, there are grammatically legal workarounds (for example using the conditional instead – there are dialects where conditional has ousted the habitual past – as well as the expression ba ghnách le [duine] [rud] a dhéanamh: bhíodh sé ag obair ansin = ba ghnách leis a bheith ag obair ansin “he used to work there”). But learning materials should never include anything grammatically incorrect.
• Bad cultural priorities. We are constantly told to admire “modernist” authors who are no native speakers and whose “modernist experimentation” is just a way to conceal the fact that – to put it brutally – they couldn’t write anything near Gaeltacht Irish to save their lives. At the same time, there are excellent writers of popular fiction whose novels have never been reprinted since their first publication back in the fifties or sixties. In the nineties, Cló Iar-Chonnacht rediscovered and reprinted Máire Nic Artáin, which is a linguistically superb novel about a Catholic girl falling in love with a Protestant boy in Belfast. When I read it for the first time, I was completely lost for words: how was it possible that such a book hadn’t been reprinted for almost forty years, while everybody had been kvetching about how there are no books for young people in the language? For Chrissake, if people like me read Joan Lingard’s Kevin and Sadie novels with interest in Finland when young, how is it possible that young Irish people wouldn’t read Máire Nic Artáin? And it’s not the only example. Seán Ó Mulláin’s swashbuckling historical novels about the Ryan family are still waiting to be reprinted. So is Mícheál Ó hOdhráin’s Cine Cróga.

Some more thoughts about reading and learning

When you learn Irish, the goal is to become perfectly fluent. Not Gaeilge bhriste, but Gaeilge chliste. The very idea of reviving the Irish language is about reviving it as an authentic language. This means that you are supposed to have as good a command of it as an average Irish intellectual would have in an alternative reality where Ireland still was an Irish-speaking nation. For this, you will need to re-enact the personal linguistic development of that alternative-reality person. This might sound scary, but it is actually easier than for many threatened languages, because in Irish there is a wealth of folklore and native autobiographies available. In fact, the reading list I published here can only scratch the surface.

If you were born in an Irish-speaking Ireland, the first things you’d learn in the language would be children’s folklore. There is a lot of this stuff available in the folklore collections. Other folklore is to be recommended too.

There is another reason why I speak so much about folklore as a source of good Irish. In a community where literacy in the native language is unknown, but where there is a thriving oral culture of storytelling, the storyteller and the tradition-bearer is the best equivalent to the writer and author in a literary society. The best native writers of Irish were born to stpryteller familias. Thus, if you want to learn the kind of Irish that was appreciated by the last monolingual native speakers as the best traditional Irish, you mut learn the storytellers’ Irish. This is also why Peig used to be taught to learners. She was the daughter of a storytelling family, and a renowned storyteller and tradition-keeper herself.

Now of course somebody will start kvetching about how Peig, or Gaeltacht literature in general, has nothing in common with modern life. I beg to differ. I have translated Isaac Asimov into Irish, I have written popular science in Irish. The language I needed for writing popular science I learnt reading folklore and native writers. I did need to look up the terms in specialist dictionaries, yes. But the rest, the system of the language, came from the folklore.

That folklore is the literature of the last custodians of the traditional language, the Gaeltacht people. As a student and learner of the language, you are their servant, you are the caretaker of their heritage. Myself, I am but a servant of theirs.

A list of alliterative runs in traditional Irish

Alliterative runs are a feature of traditional Irish style, and you will find at least some of them in any book written by a native speaker or collected from native storytellers and tradition-keepers. So, if you want to give your Irish a traditional polish, here is a list of such runs you can study. Some are chains of adjectives, some are combinations of nouns, some of a noun and one or more adjectives.

Cuid de stíl thraidisiúnta na Gaeilge iad na ruthaig uamacha, agus tiocfaidh tú orthu i ngach leabhar le scríbhneoir a bhfuil an teanga ó dhúchas aige agus i ngach bailiúchán béaloidis a breacadh síos ó bhéalaithris na scéalaithe is na seanchaithe dúchasacha. Mar sin, más maith leat snas na teanga traidisiúnta a chur ar do chuid Gaeilge, is féidir leat staidéar a dhéanamh ar an liosta seo thíos. Cuid de na ruthaig seo is slabhraí d’aidiachtaí iad, cuid eile acu is ainmfhocail iad a bhfuil baint chomhréire éigin acu le chéile, cuid eile arís is éard atá iontu ná ainmfhocal agus aidiachta(í) á leanúint.

BEAG – BROSANTA – BLÁFAR: Bean bheag bhrosanta bhláfar ab ea í. (Sayers 1998, p. 146)

BOIGE – BREÁTHACHT: Ach de réir mar a bhíonn an t-earrach ag imeacht bíonn an aimsir ag dul i mboige agus i mbreáthacht. (Ó Cadhlaigh 2013, p. 52)

BREÁ – BOG: Tá an aimsir breá bog cneasta, buíochas le Dia. (Ó Cadhlaigh 2013, p. 51)

BREÁ – BROTHALLACH: Bíonn an uain go breá brothallach… (Ó Cadhlaigh 2013, p. 53)

BREÁ – BUÍ: …roimh dheireadh an tsamhraidh bíonn an t-arbhar go breá buí… (Ó Cadhlaigh 2013, p. 54)

BRÍOMHAR – BEATHAITHE: Bíonn sé go bríomhar beathaithe, lúth is neart ina ghéaga… (Ó Cadhlaigh 2013, p. 23)

BRISTE – BRÚITE: …thógadar gach corp briste brúite… (Ó Dubhda 2011, p. 94)

BRISTECHROÍOCH – BRÓNACH: B’éigean do imeacht agus bóthar na coda eile do thabhairt air go bristechroíoch agus go brónach. (Sayers 1998, p. 161. Of course it should be b’éigean dó…, and bóthar na coda eile a thabhairt air, but the source uses a very dialectal orthography.)

BRÓN – BRISEADH CROÍ: Bhí sé sásta go leor ansan, cé go raibh brón agus briseadh croí air féin. (Sayers 1998, p. 163)

BRUÍON – BEARRADH: …gan iad a bheith ag bruíon is ag bearradh ar feadh na tráthnóna. (Ó Dubhda 2011, p. 88)

CAM – CAIMILÉIREACH: Is cam caimiléireach a tháinig siad ar an saibhreas. (Ó Conaire 1970, p. 23)

CAS – CANCRACH: …ní haon ionadh é bheith go gruama brónach agus go cas cancrach. (Ó Cadhlaigh 2013, p. 23)

CASACHT – CÁRSÁN: Bhuail casacht is cársán é. (Ó Conaire 1970, p. 24)

CÍORADH – CEANGAILT: Bhí sé cos-nochtaithe agus ceann-nochtaithe, agus a mhothall ciarghruaige gan cíoradh gan ceangailt. (Ó Fiannúsa 2008, p. 13)

CÍORADH – CUR TRÍ CHÉILE: [Is iomaí] rud a cíoradh agus a cuireadh trí chéile an tráthnóna úd cois na tine. (Sayers 1998, p. 135)

CÍOS – CÁS – CATHÚ: …is me [= agus mé] go hóg aerach, gan cíos cás ná cathú orm an uair sin. (Sayers 1998, p. 155)

CIÚIN – CIALLMHAR: Do bhí buachaill ciúin ciallmhar chun féachaint im dhiaidh...(Sayers 1998, p. 137)

CIÚIN – CNEASTA: Bhí an Mhaol féin chomh ciúin chomh cneasta san is gur dhóigh leat nár dhein sí díobháil ná dochar...(Sayers 1998, p. 155)

CRÁITE – CÉASTA: Sea, is go bhfuilimse féin cráite céasta le méid a bradaíle féin. (Ó Fiannúsa 2008, p. 11)

CRUATAN – CEALGAIREACHT: […] b’fhuirist a aithint air nár bhain pioc de chruatan ná de chealgaireacht an tsaoil fós leis. (Ó Dubhda 2011, p. 15. Fuirist is a form of furasta ‘easy’ you see in Munster literature.)

CRUINN – CÚRAMACH: Mar cuirim chun oibriú na feirme mar is ceart go cruinn is go cúramach. (Ó Fiannúsa 2008, p. 9)

CUMTHA – CÓRACH: …agus é go cumtha córach. (Ó Cadhlaigh 2013, p. 23)

DATHÚIL – DEA-CHRAICINN: Bíonn sé go dathúil dea-chraicinn. (Ó Cadhlaigh 2013, p. 23. Note that dathúil is an adjective, dea-chraicinn is a noun in genitive case.)

DEALBH – DÓLÁSACH: Teaghlach Dealbh Dólásach (Ó Fiannúsa 2008, p. 13)

DÍCHEALLACH – DEA-IOMPRACH: Bhí cuid acu dícheallach dea-iomprach ag iarraidh iad féin is a gclanna a ardú as an bpoll salachair… (Ó Dubhda 2011, p. 40)

DIL – DÚTHRACHTACH: …phóg sí go dil dúthrachtach é. (Sayers 1998, p. 147)

DÍOBHÁIL – DOCHAR: Bhí an Mhaol féin chomh ciúin chomh cneasta san is gur dhóigh leat nár dhein sí díobháil ná dochar…(Sayers 1998, p. 155)

DÍOCHRA – DÚTHRACHTACH: …tá Maighistir Seán Carsuel, Ministir Shoiscéal Dé ag guí agus ag géar-atach Dé go díochra dúthrachtach fá spiorad an ghlicis agus na tuisceana agus na fírinne a neartú... (Ó Doibhlin 2006, p. 35)

DÍREACH – DAINGEAN: ”Ní fhanfaidh mé ar ao’ chor”, arsa sé go díreach daingean. (Ó Fiannúsa 2008, p. 16)

DÚR – DOICHEALLACH: Tá an long ag teannadh aniar leis na Sceirdí dúra doicheallacha…(Ó Conaire 1970, p. 16)

DÚTHRACHTACH – DÁIRÍRE: [D]úirt [siad] go dúthrachtach dáiríribh an phaidir álainn ghlórmhar… (Ó Fiannúsa 2008, p. 18. Dáiríribh is a common parallel form of dáiríre)

FAGHAIRT NA FEIRGE: Is beag duine sa mórchomhluadar meidhreach sa halla nár mhothaigh fiuchadh fola ina fhéitheacha, agus faghairt na feirge ina chroí… (Ó Fiannúsa 2008, p. 2)

FIALCHROBH – FÁILTIÚIL: Líon sé amach dhá thaoscán le fialchrobh fáiltiúil, óir bhí sé féin súgach cheana féin. (Ó Fiannúsa 2008, p. 7)

FIUCHADH FOLA: Is beag duine sa mórchomhluadar meidhreach sa halla nár mhothaigh fiuchadh fola ina fhéitheacha, agus faghairt na feirge ina chroí... (Ó Fiannúsa 2008, p. 2)

FÓGAIRT – FOLÁIREAMH: Do dhruid an leathchomhla gan fógairt gan foláireamh… (Ó Fiannúsa 2008, p. 19)

FUAR – FLIUCH – FIÁIN: …bíonn tosach an earraigh go fuar fliuch fiáin… (Ó Cadhlaigh 2013, p. 52)

FUARLEACA FÍORÍOCHTAIR [IFRINN]: Glan leat as mo radharc a bhitch agus síos go fuarleaca fíoríochtair ifrinn leat!  (Ó Fiannúsa 2008, p. 3. I’d prefer to capitalize Ifrinn, because Ifreann ‘Hell’ is in Irish usually treated as a proper noun, being definite without definite article.)

GÁBH – GUAISEACHT: …gan féachaint do chontúirt ná do ghábh ná do ghuaiseacht dá raibh oraibh… (Ó Doibhlin 2006, p. 36. Both gábh and guaiseacht mean ‘danger’, although they might be less common than dainséar, contúirt and baol. In my opinion, though, gábhadh and guais are the more common forms of these words today, at least in modern Ulster Irish literature.)

GAFA – GLÉASTA:  Agus níorbh iontaí liom an sneachta dearg ná an fear breá dathúil a fheiceáil istigh ar an urlár agam; teanga bhreá Ghaeilge aige; é gafa gléasta. (Ó Conaire 1970, p. 28)

GAOTH – GARBHSHÍON: …cnuasaítear iad sula dtagann gaoth agus garbhshíon an gheimhridh. (Ó Cadhlaigh 2013, p. 55.)

GARBH – GLASCHAORACH: Bhí culaith gharbh ghlaschaorach air…(Ó Fiannúsa 2008, p. 13)

LAG – LÚBACH: Is suarach an mac a d’fhágfadh a mháthair, atá lag lúbach, léi féin… (Ó Conaire 1970, p. 12)

LEATHAN – LÁIDIR: …a bhrollach is a ghuaillí go leathan láidir... (Ó Cadhlaigh 2013, p. 23)

LOM – LÁNDÓITE: Na beithígh nárbh fholáir a choimeád istigh sa dúluachair bíonn siad ar a gcúilín seamrach ag iníor (fosaíocht) dóibh féin sna páirceanna glasa a bhí go lom lándóite i rith an gheimhridh. (Ó Cadhlaigh 2013, p. 53)

LUATH – LÁIDIR: An duine a bhíonn go luath láidir... (Ó Cadhlaigh 2013, p. 23)

MAITHEAS – MAITH: Nuair a thángthas go dtí an cúigiú corp mheas na daoine ná raibh maitheas ná maith leis an iniúchadh. (Ó Dubhda 2011, p. 95)

MAORGA MÓRÁLACH: Ba dhóigh leat gur túisce a bhí an fhéasóg ann ná an fear maorga mórálach ar leis í. (Ó Conaire 1970, p. 17)

MEADHRÁN – MEARATHAILL: Bhailigh an tseana-bhean a seál timpeall a seangchoirp s[h]noite is thriall go bacach i dtreo dhoras an bhotháin, mar neach go mbeadh meadhrán mearathaill air is ná mothódh ach ar éigin go raibh sé beo (Ó Fiannúsa 2008, p. 15)

MEIRBH – MÁNLA: …d’fhreagair an tseana-bhean go meirbh mánla… (Ó Fiannúsa 2008, p. 19)

MÍN – MARBH: Nuair a chonac arís é bhí sé mín marbh. (Sayers 1998, p. 158. Chonac is the Munster synthetic form for ‘I saw’, chonaic mé in other dialects.)

MIONN – MÓID: …thug sé mionn agus móid a bheith suas leis lá éigin. (Ó Dubhda 2011, p. 49. Both words mean ”oath, pledge”.)

MÓR – MAISEACH: Dá mbeadh sé d’ádh ar Éirinn go mba thír mhór í, agus rialtas dá chuid féin a bheith ag Ros na gCloch faoin bpríomh-Rialtas, é a bheith ina limistéar mór maiseach saibhir, agus dá mbeifí ag brath ar phrionsa nó ar sheanascal a thoghadh le breithiúnas a thabhairt ar cheisteanna móra tábhachtacha a bheadh ag dul idir comhairleoirí agus codladh na hoíche, is ar Éamann Rua a leagfá lámh. (Ó Conaire 1970, p. 18)

MÓRCHOMHLUADAR MEIRGEACH: Is beag duine sa mórchomhluadar meidhreach sa halla nár mhothaigh fiuchadh fola ina fhéitheacha, agus faghairt na feirge ina chroí… (Ó Fiannúsa 2008, p. 2. Personally, I would prefer sa mhórchomhluadar mheidhreach, writing standard Irish. Note that fiuchadh fola alliterates, too.)

MÚCHTA – MARBH: Bíonn muintir na gcathrach agus na mbailte móra múchta marbh ag an teas míchuibhseach…(Ó Cadhlaigh p. 53.)

OIRIRC – ONÓRACH: Nós oirirc onórach atá fós agus a bhí riamh i bhfeidhm ag na daoine… (Ó Doibhlin p. 35)

SÓNTA – SOTALACH: Mura muid atá sónta sotalach, arsa Labhras go doicheallach. (Ó Conaire 1970, p. 26)

SOS – SÍOCHÁIN: Leanais den phlámás is den mhealladh go dtí gur aontaíos, sa deireadh, ar son sosa is síochána. (Ó Dubhda 2011, p. 17.)

SUAIMHNEAS – SÍOCHÁIN: Bhí gach rud chun suaimhnis is síochána ach an t-aon rud amháin. (Ó Dubhda 2011, p. 82)

SUAITE – SCAMHAITE: …cé go ndéarfadh daoine gur mithid don phlaosc chéanna bheith suaite scamhaite ó thonnta tréana borba na farraige… (Sayers 1998, p. 155)

SÚGACH – SULTMHAR: Bhí sé súgach; bhí sé sultmhar. (Ó Dubhda 2011, p. 31)

SUIM – STUACAÍOCHT: Líon an tiarna gloine eile amach dó, agus é ag bíogadh le neart suime agus stuacaíochta. (Ó Fiannúsa 2008, p. 8)

TALAMH – TIARNAS: Níl talamh ná tiarnas ann. (Sayers 1998, p. 162)

TOIRBHIRT – TÍOLACADH: …ar an ábhar sin chonacthas domsa gurbh indéanta dom an saothar beag seo […] a thoirbhirt agus a thíolacadh duitse, a thiarna… (Ó Doibhlin 2006, p. 36)

TOIRT – TÉAGAR: Ba mhíol mór ar trá é le toirt is téagar. (Ó Conaire 1970, p. 21)

Sources/Foinsí:

”Ó Cadhlaigh 2013”: Ó Cadhlaigh, Cormac: Slí an Eolais agus Eagna an Ghaeil. Evertype, Cathair na Mart 2013

”Ó Conaire 1970”: Ó Conaire, Pádhraic Óg: Éan Cuideáin. Oifig an tSoláthair, Baile Átha Cliath 1970

”Ó Doibhlin 2006”: Ó Doibhlin, Breandán: Manuail de Litríocht na Gaeilge. Faisicil II. Litríocht le linn an Choncais, 1536-1616. Coiscéim, Baile Átha Cliath 2006

“Ó Dubhda 2011”: Seán a’ Chasáin (= Ó Dubhda, Seán): An Mairtíneach le Seán a’ Chasáin, Coiscéim, Baile Átha Cliath 2011

“Ó Fiannúsa 2008”:  Ó Fiannúsa, Pádraig: Ghaibh a Leithéid an tSlí Tráth. Cló Chois Móire, Port Láirge 2008

“Sayers 1998”: Peig, A Scéal Féin. Eagarthóirí: Máire Ní Mhainnín, Liam P. Ó Murchú. An Sagart, An Daingean 1998.